ระดับบุคคล – คืนอำนาจในการนิยามตัวตน

ในชั้นนี้เราจะมาคืนอำนาจ คืนความเป็นมนุษย์ของแต่ละคน ทั้งตัวเรา ทั้งคนอื่น ยกตัวอย่างเช่น จากเดิม สังคมอาจจะนิยามเราจากมุมมองของผู้กดขี่ ยกตัวอย่างเช่น ถ้าเราเป็นคนกลุ่มชาติพันธุ์ อาจจะถูกมองว่าเป็นชาวเขา ล้าหลัง ด้อยพัฒนา เป็นคนสลัม ก็อาจจะถูกมองว่าเป็นแหล่งก่ออาชญากรรม เป็นแหล่งที่เสื่อมโทรมในสังคม เป็นคนรักเพศเดียวกัน ก็จะถูกมองเป็นคนที่ผิดปกติทางเพศ ผิดปกติทางจิตวิทยา หรือว่าเป็นคนอ้วน เป็นคนตัวดำ เป็นคนหน้าตาไม่ตรงตามมาตรฐานสังคม ต่างๆ เหล่านี้นะครับ เราจะถูกมองว่าเป็นอัตลักษณ์ที่ด้อยกว่าอัตลักษณ์แบบอื่น ถูกมองในมุมของศีลธรรมต่างๆ อาจจะเป็นแบบเป็นคนบาปที่ไปทำแท้ง อาจจะเป็นคนที่ไม่เคารพ ไม่สัมมาคารวะผู้ใหญ่ เป็นแค่เด็ก เมื่อเรามาเรียนรู้เรื่องกระบวนการที่เราจะนิยามตัวเอง เราก็จะมาสำรวจอัตลักษณ์ของตัวเองใหม่ ให้นิยามอัตลักษณ์ของตัวเองใหม่ กลับมาสู่ความภาคภูมิใจในสิ่งที่ตัวเราเป็น เรามองกลับไปที่ตัวเองหรืออัตลักษณ์ของกลุ่มเรา เพื่อที่จะบอกว่าฉันเป็นอย่างนี้ ฉันคือผู้นิยามว่าตัวฉันเป็นอย่างนี้ ไม่ใช่คนอื่นมานิยามให้  เพื่อนำความรู้สึกที่เราได้เป็นผู้กระทำการต่อสังคมต่อโลก กลับมาอีกครั้งหนึ่ง

หรือแม้แต่การนิยามในเรื่องความสัมพันธ์ทางอำนาจทางสังคมแบบอื่น ยกตัวอย่างเช่น คนที่บ้านโดนโครงการพัฒนาของรัฐเข้าไป อาจจะมองว่าฉันเป็นเหยื่อของการพัฒนา ฉันเป็นคนจนที่ด้อยโอกาส ถูกทำร้ายจากรัฐ ถูกทำร้ายจากสังคม ถูกทำร้ายจากพ่อค้าคนกลาง เป็นคนที่น่าสงสาร เป็นผู้ด้อยโอกาส เป็นคนที่ทุกข์ยากลำบาก ถูกแย่งชิงที่ดินถูกแย่งชิงน้ำ ถูกแย่งชิงทรัพยากร อย่างนี้เป็นต้น 

แต่จริงๆ แล้วหลายครั้งก็มีคนจำนวนมากที่ลุกขึ้นมาเสริมสร้างพลังอำนาจตัวเอง แล้วก็ลุกขึ้นมาบอกว่าฉันไม่ใช่เหยื่อ แต่ฉันเป็นนักสู้

ถึงแม้ว่าจะถูกจับขังคุกจากการที่ไปละเมิดกฎหมายที่ผู้กดขี่เป็นผู้ถือ ก็อาจจะไม่ได้นิยามตนเองว่าตัวเองเป็นนักโทษหรือว่าเป็นเหยื่อ แต่นิยามตัวเองว่า ที่ฉันถูกจับเหล่านี้มันเป็นเพราะว่าฉันลุกขึ้นมาสู้ ฉันเป็นนักสู้ต่างหาก 

การนิยามตัวเองเหล่านี้ มันจะไปเปลี่ยนแปลงความสัมพันธ์ของเรากับคนอื่น คือแทนที่เราจะมองว่าตัวเองควรที่จะถูกช่วยเหลือ ถูกสงเคราะห์ เราก็จะมองตัวเองในฐานะที่เป็นองค์ประธานของการเปลี่ยนแปลง เป็นผู้กระทำการ ดังนั้น เราจะมีศักดิ์ศรีเท่าเทียมกันกับคนอื่นๆ ในการที่จะมุ่งสู่การเปลี่ยนแปลงสังคมไปสู่สังคมที่เท่าเทียม สังคมที่เสริมสร้างความเป็นมนุษย์ร่วมกัน ไม่ใช่เป็นเพียงผู้ถูกสงสาร ได้รับการช่วยเหลือ ได้รับการดูแล เพียงเท่านั้น

หรือว่าในแง่มุมทางจิตวิทยา ที่สังคมอาจจะมาคอยบอกเราว่าผู้ชายควรจะเป็นคนนิสัยอย่างนี้ เป็นผู้นำ เป็นคนที่คิดเป็นระบบ ทะเยอทะยานไปข้างหน้า มีเป้าหมายที่ชัดเจน เป็นผู้หญิงจะต้องสุภาพเรียบร้อย มีมารยาท เป็นคนอ่อนโยนอบอุ่น ยอมตาม หรือว่าในแง่อื่นๆ แต่จริงๆ แล้วเราสามารถนิยามตัวเองแบบอื่นได้ในแง่จิตวิทยา ในแง่นิสัย ในแง่ความถนัดของเรา อาจจะผ่านการเรียนรู้ สัตว์ 4 ทิศ เป็นกระทิง – เหยี่ยว – หนู – หมี หรือว่าผ่านนพลักษณ์ที่เราพยายามที่จะรู้แรงจูงใจ เรียนรู้ความกลัว เรียนรู้กิเลสของตัวเอง หรือว่ามองผ่านทฤษฎี MBTI ที่แบ่งคนตามความถนัด 16 ประเภท อะไรอย่างนี้เป็นต้น 

สิ่งเหล่านี้เป็นการพยายามที่จะบอกว่ามนุษย์มีความแตกต่างหลากหลาย และมีความเป็นตัวของตัวเองในแง่มุมต่างๆ ดังนั้น ไม่ว่าคุณจะเป็นผู้ชาย เป็นผู้หญิง เป็นเจ้านาย เป็นลูกน้อง เป็นคนทำอาชีพนั้น คนทำอาชีพนี้ เป็นผู้ใหญ่หรือเป็นเด็ก ต่างก็มีความแตกต่างหลากหลาย และมีความเป็นตัวของตัวเอง 

ทฤษฎีเหล่านี้อาจจะมาช่วยเราให้ทำความรู้จักตัวเองได้ และสามารถที่จะพัฒนาตัวเองตามแบบที่ตัวเองเลือก ตามแบบที่ตัวเองเป็นได้ โดยไม่ต้องไปทำตามมาตรฐานของสังคมที่พยายามบอกให้เราเป็นอย่างนั้นเป็นอย่างนี้ ก็เป็นการคืนอำนาจในการพัฒนาตนเองกลับมา

การจัดการตัวเอง

ในแง่ของการจัดการเนื้อตัวร่างกายของตัวเอง ตอนนี้ ในสังคมที่กดขี่ มันพยายามที่จะมาบอกว่าเนื้อตัวร่างกายของเราเนี่ยจัดการเองไม่ได้ จะต้องผ่านมือของผู้เชี่ยวชาญ ผ่านมือของคนที่มีค่านิยมตามมาตรฐานของสังคม เราควรจะอ้วน เราควรจะผอม ควรจะสูง-ควรจะมีน้ำหนักเท่าไหร่ โดยที่หลายครั้งก็ยังไม่ได้มีหลักวิทยาศาสตร์หรือหลักการวิชาการรองรับ เราต้องคอยวิ่งตามค่านิยมของสังคมอยู่เสมอ ในขณะที่เรื่องการจัดการสุขภาพภายในของตัวเราเอง เราก็ถูกหมอบ้าง ถูกบริษัทอาหารเสริมบ้าง ถูกใครก็ไม่รู้เยอะแยะมากมายในชีวิตของเรา ที่จะมาบอกว่าเราควรจะมีสุขภาพแบบนั้นแบบนี้ ควรมีรูปร่างแบบนั้นแบบนี้ การคืนกลับมาที่การจัดการเนื้อตัวร่างกายของตัวเอง จึงเป็นการเสริมพลังอำนาจแบบหนึ่ง การที่เรากลับไปเรียนรู้การเคลื่อนไหวของตัวเอง อาจจะผ่านการออกกำลังกายที่เราชอบ ไม่ว่าจะเป็นการวิ่ง เป็นการว่ายน้ำ เป็นการฝึกโยคะ ไท่จี๋ ศิลปะป้องกันตัว หรือว่าการนวด การเรียนรู้การใช้สมุนไพร การเรียนรู้การรักษาตัวเองเบื้องต้น การเรียนรู้การประเมินสุขภาพของตัวเองต่างๆ เหล่านี้ มันคือการพยายามกลับมาที่จะจัดการเนื้อตัวร่างกายของเราเอง แทนที่จะให้ใครมาบอกว่าแกอยากกินหวานมากเกินไป แกอย่าไปสูบบุหรี่ แกอย่าไปกินเหล้า แกอย่าไปกินนั่นอย่าไปกินนี่ ซึ่งบางทีเนี่ยก็อาจจะเป็นเรื่องดี แต่สิ่งสำคัญมันไม่ใช่การบอกว่าอะไรดีหรืออะไรไม่ดีโดยคนอื่น มันต้องกลับมาสู่ที่ว่าเราจะจัดการควบคุมเนื้อตัวชีวิตร่างกายของเรายังไงตะหาก ดังนั้น กระบวนการหวังดีจากภายนอก อาจจะนำไปสู่การลดทอนพลังอำนาจของเราเองด้วยซ้ำ การจัดการเนื้อตัวร่างกายจึงเป็นการคืนความเป็นมนุษย์ คืนพลังอำนาจของเรากลับมา

ในโลกที่มีสิ่งเร้าจำนวนมากผ่านโทรศัพท์ ผ่านสื่อต่างๆ เรามีสิ่งเร้าที่ทำให้เรารู้สึกหวั่นไหวไปกับเรื่องราวต่างๆ เยอะแยะมากมายนะครับ ไม่ว่าจะเป็นเรื่องของความสนุก ความอยาก ความต้องการในสิ่งต่างๆ หรือความเกลียดชัง ความโกรธ ความหดหู่ รวมทั้ง ทุกวันนี้มันก็มีศาสตร์ของการทำให้คนรัก มีศาสตร์ของการทำให้คนเกลียดชังสิ่งต่างๆ ตามที่ผู้กระทำการเหล่านั้นต้องการ 

การคืนกลับมาเสริมพลังอำนาจตัวเองในการทำความเข้าใจความรู้สึก/อารมณ์ของตัวเอง จึงเป็นเรื่องสำคัญ การกลับมาสำรวจจิตใจของตัวเอง การทำความเข้าใจสิ่งต่างๆ ที่มันเกิดขึ้นในโลก จึงเป็นเรื่องสำคัญ ไม่ว่าจะเป็นการไปฝึกสมาธิ ฝึกสติ ฝึกการสำรวจจิตใจของตัวเองตามแนวทางต่างๆ เช่น ทางจิตวิทยาอาจจะไปเรียนรู้เรื่องซาเทียร์ เรื่องการวิเคราะห์ตัวเองตามแบบต่างๆ ในเรื่องของรู้จักอารมณ์และจิตใจของตัวเอง หรือว่าแม้แต่การไปเรียนรู้เรื่องการคิดเชิงระบบ (System Thinking) การเรียนรู้ความคิดเชิงวิพากษ์ (Critical Thinking) ทั้งหลาย เพื่อทำให้เราสามารถที่จะทำความเข้าใจอารมณ์ความรู้สึก ทำความเข้าใจเหตุการณ์ที่มันเกิดขึ้น ทั้ง 2 อย่างนี้มาด้วยกัน เพื่อที่จะให้เราคืนอำนาจของเรา ที่จะมาจัดการกับตัวความคิด-ความรู้สึกของตัวเราเอง ว่าจริงๆ แล้ว มันมาจากไหนกันแน่ มันเป็นสิ่งที่เรารู้สึกเช่นนั้นจริงๆ หรือว่ามันเป็นสิ่งที่ถูกข้างนอกจัดการกับอารมณ์ความรู้สึกหรือว่าความคิดของเรา

ทั้งหมดเหล่านี้ ก็จะเป็นกระบวนการที่คืนพลังอำนาจของชีวิตเรากลับมา เป็นการ Empower หรือว่าการเสริมสร้างพลังอำนาจในระดับบุคคล 

จะเห็นได้ว่ามันคล้ายกับการเรียนรู้ทั่วๆ ไป แต่ว่าโดยการเรียนรู้ทั่วไปถ้าหากว่าไม่ได้มีเป้าหมายไปที่การคืนพลังอำนาจเพื่อไปท้าทายความสัมพันธ์อำนาจแบบเดิม หรือเพื่อสร้างสังคมที่เท่าเทียมกัน สังคมที่เสริมสร้างความเป็นมนุษย์ การเรียนรู้ต่างๆ เหล่านั้นอาจจะเป็นไปเพียงเพื่อการให้เรารู้สึกว่าเรารู้มากกว่า สูงส่งกว่า ลึกซึ้งกว่า ยิ่งใหญ่กว่า รวยกว่า ฉลาดกว่าเท่านั้น ซึ่งถึงที่สุดแล้วมันไม่มีที่สิ้นสุด มันเพียงแค่ขั้นกว่า ซึ่งก็จะมีขั้นกว่าให้กับเราอีกมากมายภายใต้สังคมที่มีโครงสร้างของการกดขี่ทุกวันนี้ ดังนั้น การเรียนรู้สิ่งต่างๆ เหล่านี้ถ้าหากว่าเรามองในมุมมองใหม่ เราจะเปลี่ยนมันเพื่อการเรียนรู้ที่มุ่งไปสู่การสร้างสังคมที่เป็นธรรม และปราศจากการกดขี่ เสริมสร้างความเป็นมนุษย์ของกันและกันมากขึ้น