หลักการพื้นฐานสำคัญของฟา

ผมคิดว่าฟามันถือกำเนิดมาอย่างเจียมเนื้อเจียมตน มันยืนอยู่บนความเคารพในเพื่อนมนุษย์อย่างยิ่ง ไม่ว่าจะเป็นใคร ดำขาวเหลือง จนรวยชาวนากรรมกรนายทุนขุนศึกศักดินา พุทธคริสต์อิสลามเอทิสต์ ชายหญิงเพศหลากหลาย เด็กผู้ใหญ่คนชรา หัวหน้าลูกน้องประธานผู้ถือหุ้น

ดังนั้น เอาแบบพื้นฐานที่สุด ฟาเชื่อว่าทุกคนมีความรู้ โอเค เราอาจจะไม่ได้มีความรู้เรื่องเดียวกัน แต่เราก็มีความรู้ของเรา มีความสามารถในการเชื่อมโยงความรู้เรากับคนอื่น รวมไปถึงสร้างความรู้เองได้ ตรงนี้แหละที่จะทำให้ฟาต่างจากวิทยากร คำว่าวิทยากร มาจากคำว่า วิทยาที่แปลว่าความรู้ และอากรที่แปลว่าแหล่งกำเนิด วิทยากรจึงแปลว่าผู้กำเนิดความรู้ มอบความรู้ คือความเชื่อพื้นฐานต่างกันตรงนี้ ตรงที่วิทยากรไม่เชื่อหรือไม่สนใจว่าคนอื่นมีความรู้ไหม แต่ฉันมีและฉันจะทำให้คนอื่นมี

ทีนี้ถ้าวิทยากรเชื่อแบบนี้ก็ไม่เป็นไร เราก็เรียนมาจากวิทยากร หรือครูในความหมายนี้มาจนโตป่านนี้แล้ว ก็มีความรู้ความสามารถตามอัตภาพ แต่ปัญหามันเกิดขึ้นมาว่า ไอ้ความเชื่อแบบนี้ มันไปสร้างระบบเยอะแยะมากมายที่ไปบอกว่าคนอื่นไม่มีความรู้นะ จะมีความรู้ต้องมาหาฉันนะ มาเข้าโรงเรียน มีใบประกาศ มีคนรับรอง พาลกีดกันความรู้ของคนอื่นไป คนอื่นก็มีหน้าที่รอรับความรู้จากผู้รู้ ไม่สามารถบอกว่าสิ่งที่ตนเองรู้เป็นความรู้และไม่สามารถสร้างความรู้เองได้ อันนี้แหละ เลยกลายเป็นเครื่องมือให้แก่ระบบที่กดขี่ นำไปสู่การศึกษาที่เปาโล เฟรเรเรียกว่าการศึกษาแบบฝากธนาคาร ที่ยัดความรู้เข้าหัวผู้เรียน

การบอกว่าทุกคนมีความรู้ นำไปสู่อะไร นำไปสู่การเคารพคนอื่นไงครับ ถ้าเราเชื่อว่าคนที่เราคุยด้วย ไม่มีความรู้ แต่เรามีความรู้ เราก็อาจจะไปสอนเขา บอกเขาให้ทำนู่นทำนี่ รู้สึกเหนือกว่า หรือในทางกลับกัน ถ้าเราเชื่อว่าเราไม่มีความรู้ ไปคุยกับคนที่มีความรู้ เราก็จะรอคอยคำสอนของเขา เราอาจจะกลัวว่าเขาจะทำอะไรเรา อาจจะไปประจบนบนอบเขา รอให้เขาชี้ผิดถูกให้

แต่ถ้าเราเชื่อว่าทุกคนมีความรู้ เรามี เขามี คนอื่น ๆ ก็มี มันจะนำไปสู่การเคารพกันและกัน ฟังกัน แลกเปลี่ยนกัน เกิดเป็นความสัมพันธ์อีกแบบ

เรื่องถัดมา ฟาเชื่อว่ามนุษย์พัฒนาได้ เรียนรู้ได้ ผ่านกระบวนการเรียนรู้แบบต่าง ๆ รวมทั้งผ่านการลองผิดลองถูกหรืออีกความหมายหนึ่งคือการตัดสินใจด้วยตนเอง อันนี้แหละที่ทำให้ฟาต่างจากผู้นำหรือหัวหน้า ฟาจะสนับสนุนให้กลุ่มตัดสินใจร่วมกัน ผ่านประสบการณ์ด้วยกัน และสร้างความรู้ด้วยกัน โดยฟาทำแค่การตั้งคำถามหรือชี้ให้เห็นแนวทางต่าง ๆ เท่านั้น 

การที่เราเชื่อว่ามนุษย์พัฒนาได้ เรียนรู้ได้ นี่หมายความว่าอย่างไร มันหมายถึงการที่คน ๆ หนึ่งสามารถเปลี่ยนแปลงชีวิตตนเองได้ ไม่จำเป็นอยู่ในสถานะเดิมตลอด ไม่จำเป็นต้องเป็นผู้ได้รับความช่วยเหลือตลอด ไม่จำเป็นต้องเป็นคนจนตลอด แต่สามารถเรียนรู้ พัฒนาตนเองได้ วันนี้เขาอาจจะมีความรู้บางอย่าง ทักษะบางอย่างน้อย แต่ก็สามารถเรียนรู้ได้ มันนำไปสู่ท่าทีที่ยอมรับการเปลี่ยนแปลง คนเปลี่ยนแปลงได้ ความสัมพันธ์ทางอำนาจเปลี่ยนได้ สังคมเปลี่ยนแปลงได้ และเราจะเปลี่ยนมัน

จากสองความเชื่อนี้ ว่าทุกคนมีความรู้และทุกคนเปลี่ยนแปลงพัฒนาได้ นำไปสู่การสร้างพื้นที่การแลกเปลี่ยน เติบโต ร่วมกันตัดสินใจ และแสวงหาทางเลือกที่ดีที่สุดสำหรับกลุ่มในเวลานั้นได้ ฟาจะทำหน้าที่ให้กระบวนการเหล่านี้เกิดขึ้น